- Me må snakka til folk!

Uniforum nr. 12 1999

	VILLMARK: Lat villmarka vera villmark, seier forskingsformidlingsvinnar Anton Hauge, som er uroa over at det aldri har blitt utrydda så mange plantar og dyr som i vår tid. (Foto: Ståle Skogstad)

Forskingsformidlingsvinnar Anton Hauge:

- Eg meiner det er viktig å snakka til folk om forsking i staden for å snakka ned til dei. Berre på den måten kan du trekkja dei inn i ditt eige begeistringsfelt. Dette er løyndomen bak god forskingsformidling, meiner professor Anton Hauge ved Instituttgruppe for medisinske basalfag. Han er vinnar av UiOs forskingsformidlingspris for 1999 på 50 000 kroner.

Av Martin Toft

Me treff professoren på kontoret hans ved Fysiologisk institutt i Domus Medica. Tankane hans går straks til 1950-talet, då han begynte å skriva om depresjonar hos barn i vekebladet ”Alt for damene”. Seinare har han skrive artiklar for Norsk Landbruk” og kronikkar for Aftenposten og Dagbladet. I dag er han også medredaktør for Kunnskapsforlagets Store medisinske leksikon. Og formidlingsverksemda til Anton Hauge starta under medisinstudia på 1950-talet.

- Eigentleg så begynte det med at eg ville tena pengar ved sidan av studia. Dessutan har eg alltid hatt lyst til å dele med andre ting som eg blir begeistra for. Sidan eg trur at eg kommuniserer betre skriftleg enn munnleg, var det naturleg å skriva artiklar om desse emna. Difor brukar eg framleis tavle og kritt når eg held forelesingar, fortel Hauge.

- Men korleis kan du vera interessert i tema som spenner frå froskedød til nye og betre plantetypar og frå miljøforureining i Sovjetunionen til korleis opphald i store høgder kan påverka menneskekroppen?

- Det er faktisk veldig mange ting som eg synest er interessante innan naturvitskapen. Ja, det gir meg meir å lesa bøker om verkelege personar og verkelege hendingar enn å lesa skjønnlitteratur. Eg ser det som ei oppgåve å formidla det som skjer innan vitskapen vidare til folk på ein måte som gjer at dei også blir interesserte i temaet ved at eg snakkar til dei og ikkje ned til dei. Eg er oppteken av å visa korleis ein forskar går fram for å finna meir fakta om naturen, seier han.

Korleis kan dei vera så sikre?

Difor blir han ofte overraska dei gongene han les andre sine artiklar på same måten, til dømes frå samfunnsdebatten.
- Då begynnar eg ofte å tenkja etter korleis dei kan vera så sikre i påstandane sine. Dei gløymer ofte å trekkja inn spørsmålet om korleis dei fann fram til dei forskjellige påstandane dei kjem med. Kort sagt gløymer dei å koma inn på forskingsmetoden dei har brukt. Også her ved UiO syndar me på dette området, meiner Anton Hauge, som kan sjå med sjølvkritisk blikk på sin eigen legestand.
- Ja, læraren min i indremedisin, tidlegare kringkastingssjef, Hans Jacob Ustvedt, sa ein gong på 1950-talet at ”det berre var dei siste 50 åra legane hadde gjort meir til gagn enn til skade”. Det trur eg han hadde rett i, for fram til 1900-talet hadde legane mest autoritet i kraft av stillinga si. Dei dreiv jo t.d. i lang tid på med årelating inntil man undersøkte sytematisk om denne behandlingen eigentleg virka. Det var først då legane begynte å bruka vitskaplege metodar framstega i medisinen kom, minner han oss om. Likevel er det berre omlag ein femdel av dei som bur på jorda som får nytte av desse medisinske framstega. Det får Hauge til å stilla spørsmål ved om verda har gått framover.

Skeiv økonomisk fordeling bestemmer levevilkåra

- Det er den skeive økonomiske fordelinga i verda som bestemmer om folk har god eller dårleg ernæring eller reint drikkevatn. Eg er også uviss på om verda kan bli betre på lang sikt sidan me er så brutale mot naturen. Me må 65 millionar år tilbake i tid for å finna ein periode der det døydde ut så mange plantar og dyr som i dag. Hovudårsaka til dette er mennesket, slår han fast. Det er spesielt tragisk at mange av plantane som blir utrydda, særleg i regnskogane, kunne blitt matplantar. Dette får han til å koma med hard kritikk mot dagens internasjonale landbrukspolitikk.
- I dag satsar verdssamfunnet hovudsakeleg på dei fire matplantane mais, ris, poteter og kveite. Me kan få ein svært farleg situasjon her på jorda, dersom desse plantane blir utrydda av ein eller annan plantesjukdom. Dette er eit godt døme på menneskeleg arroganse. Me må lata villmarka vera villmark, i staden for å etterlata eit økologisk konkursbu til etterkomarane våre. Det vil sikra handlingsfridom også i framtida. Men det er vanskeleg å ha som program at ein på enkelte felt ikkje skal gjera noko i det heile tatt!

For nokre år sidan skreiv Hauge ein artikkel om den meksikanske kornplanten amaranth i Norsk Landbruk.
- Denne planten har ei betre fordeling av aminosyrer enn til dømes kveite, den er nøysam og veks på skrinn jord. Ein annan fordel er at den ikkje inneheld gluten. Difor kan den også brukast av folk med glutenallergi. Etter at eg hadde skrive denne artikkelen begynte fleire bønder på Vestlandet å dyrka denne planten som prøveprosjekt, fortel Hauge stolt.

Støtt dei akademiske miljøa i u-landa!

- Dei akademiske miljøa i industrilanda bør etter mi meining, gi støtte til vitskaplege instituasjonar i utviklingslanda og tilby kontakt og samarbeid. Slike institusjonar virkar etter røynslene våre som katalysatorar for utvikling innan teknologi og vitskap, styrkar kritisk tenkning og kan være ei motvekt til destruktiv overtru. Når det gjeld miljø-øydeleggjing er det også kome til eit nytt moment. Forsking viser at kontakt med levande natur er eit viktig menneskeleg behov som har mykje å seia for den mentale helsa vår. Difor er det skræmande at megabyane på jorda berre veks og veks. Og difor er eg i mot å flytta Markagrensa i Oslo, utbryt ein engasjert Hauge, medan det gnistrar i augene bak brilleglasa.

- Autistiske barn blir betre av å vera saman med dyr, og aller helst med delfinar, sjølv om det jo kan vera upraktisk. Det dreiar seg om kjensler, noko som er lite framme i samfunnsdebatten. Det er våre kjensler som gjer oss til menneske og ikkje til maskinar. For det er når handlingane våre stemmer overeins med kjenslene våre, me har det best. Andre handlingar krev store intellektuelle krumspring.

Miljøøydeleggjinga av Baikalsjøen

Av alle kronikkane Anton Hauge har skrive, er det ein han gjerne trekkjer fram.
- I 1971 skreiv eg ein artikkel om at miljøøydeleggjingane i Sovjetunionen var meir alvorlege enn i Vesten, mellom anna på grunn av at femårsplanane berre tok omsyn til produksjon. Eg skreiv artikkelen med utgangspunkt i forureininga av Baikalsjøen og rovdrifta på skog og jord. Då fekk eg kraftige reaksjonar frå enkelte grupperingar ved UiO, som stod fast på at det var i dei kapitalistiske regima miljøøydeleggjinga dominerte, minnest Hauge. Me trur nok mest på opplysningar som stemmer med det me meiner frå før.

- Eg trur miljøøydelegging er undervurdert som ei av dei viktigaste årsakene til borgarkrigane i verda i dag. Viss ein person ikkje lenger har noko å mista, er det lettare å gripa til våpen. Det gir ein uhyggeleg form for handlefridom. Eit paradoks er at desse våpna i stor grad kjem frå Vesten, samtidig som legar og sjukepleiarar frå det same Vesten blir sende til dei same områda (t.d. Angola) for å behandla offera for våpna, t.d. landminer, frå Vesten, seier Hauge.

Kvinner er ofte klokare enn menn

Formidlingsprisvinnaren har nyleg vore på tur i regnskogen i Bolivia, og han har tidlegare vore på fottur i Himalaya. Også Afrika er eit kontinent han kjenner. I Kenya er han og andre legar engasjert i eit skuleprosjekt i samarbeid med Rotary.

- I ein landsbyskule kosta med eit nytt klasserom og eit nytt lærarrom. Men då det framleis var meir pengar igjen, ville dei mannlege lærarane at me skulle bruka pengane til å leggja eit parkettgolv på lærarrommet. Kvinnene meinte at det ville vera betre å satsa pengane på å skaffa reint drikkevatn. Vel vitande om at det var fleire kvinnelege enn mannlege lærarar, foreslo me å stemma over dei to framlegga. Kvinnene vann sjølvsagt. Dette viser at det er viktig å formidla u-hjelp gjennom kvinnene fordi dei ofte er klokare enn mennene, meiner Hauge.

Uniforum nr. 12 1999