Val i Ungarn:Toppakademikarar trur Victor Orbán vil vinna på nytt

BUDAPEST; UNGARN:

I Ungarns hovudstad Budapest heng det valplakatar overalt, men dei viser i hovudsak fram lokale kandidatar. Kun på hovudvegen mellom flyplassen og Budapest sentrum får me auge på plakatar med den sitjande statsministeren Viktor Orbán (58) og regjeringspartiet Fidezc . Der åtvarar dei også mot opposisjonskandidaten Péter Márki-Zay (49) og venstre-høgre-alliansen hans.

Partiet Fidesz med fembarnsfaren Viktor Orbán som regjeringssjef har hatt makta i Ungarn sidan 2010. Sidan den tida har Orbán og Fidesz gjennomført ein politikk som dei sjølve kallar eit illiberalt demokrati. Tradisjonelle familieverdiar, historia om ungarsk stordom, sterk aversjon mot homofile og andre kjønnsminoritetar sine rettar og ein restriktiv innvandringspolitikk har vore berebjelkane i politikken til regjeringa. Under valet ber dei også veljarane om  mellom anna å ta stilling  til om barnehage eller skule kan informera barn om seksuell orientering utan godkjenning frå foreldra deira.

Viktor Orbán har også pleia eit nært forhold til Russlands president Vladimir Putin og har inngått fleire økonomiske avtalar med Kina. EU har lenge kritisert den autoritære utviklinga i landet, men har så langt ikkje innført restriksjonar av Ungarn.

Felles kandidat for seks parti

Opposisjonskandidaten Péter Marki-Zay er ein konservativ, partilaus sjubarnsfar. Han svinga seg opp som ordførar i byen  Hódmezővásárhely som ligg i eit område som vert rekna som kjerneområdet til regjeringspartiet Fidesz. Han blei valt som felles kandidat for seks parti som sprikar frå ytste høgre til parti på venstresida. Alliansen kallar seg for Foreina Ungarn, og har parti frå det ultrakonservative Jobbik til Sosialistpartiet med i alliansen. Også grøne og liberale parti er med. Sjølv kallar Peter Marki-Zay seg for sentrum-venstre-politikar.

På eit samla oversyn over alle meiningsmålingane i Ungarn frå denne veka frå Politico Europe får regjeringspartiet Fidesz ein oppslutnad på 50 prosent, medan opposisjonsalliansen Foreina Ungarn får 44 prosent.

Vil vinna valet trass i skandalar

Viktor Lőrincz arbeider som juniorforskar ved det uavhengige toppforskingsinstituttet for juridiske studiar i Budapest, på Pest-sida av Donau. Han er også aktiv i organisasjonen The Hungarian Academy Staff Forum (MTAF) som representerer forskarar som tidlegare var knytte til toppforskingsprogramma til det ungarske vitskapsakademiet.

Lörincs har ingen tru på at opposisjonen klarer å vinna valet.

– Meiningsmålingane viser at det er store sjansar for at regjeringa vinn parlamentsvalet trass i skandalar som handteringa av koronapandemien, pro-Putin-haldninga til statsministeren og økonomiske saker, seier Viktor Lőrincz  til Uniforum.

Han trur at dei kanskje ikkje vil oppnå to tredels fleirtal i parlamentet slik som regjeringspartiet har i dag.

– Sjølv om dei kanskje ikkje får 50 prosent av stemmene, så vil dei få eit klart fleirtal i parlamentet, trur han.

Gjer store endringar rett etter val

Victor Lörincz viser til at regjeringspartiet har som politikk å gjera store endringar rett etter eit val, noko som skjedde både etter det førre parlamentsvalet i 2018 og etter valet på nytt EU-parlament i 2020.

– Til dømes blei fjerninga av alle pengeoverføringane til forsking i regi av Det ungarske vitskapsakademiet gjennomført etter det suksessrike resultatet for regjeringspartiet i parlamentsvalet i 2018. Og etter EU-valet i 2020 gjennomførte dei det neste steget ved å vengestekka Det ungarske vitskapsakademiet. Etter kommunevalet gjorde dei ingenting, for då gjekk dei på eit bittert nederlag i Budapest. Også den gradvise privatiseringa av dei offentlege universiteta har gått føre seg på den same måten, fortel han.

-Styremedlemane sit på livstid

Så langt er det berre Ungarns største og eldste universitet Eötvös Loránd- universitetet (ELTE) og eit teknologisk universitet som har unngått nyorganiseringa. Det kan endra seg om regjeringspartiet Fidesz vinn parlamentsvalet på sundag. Det er noko som Zsolt Enyedi, tidlegare prorektor og noverande professor ved Demokratiinstituttet til Det sentraleuropeiske universitetet (Central European University) er opptatt av. Universitetet heldt tidlegare til i Budapest, men følte seg pressa til å flytta til Wien etter at Orbán-regjeringa mellom anna forbaud dei å tilby kjønnsstudiar.

– Tidlegare var 90 prosent av universiteta offentlege. For eitt år sidan blei det vedtatt ei lov som førte til at universiteta blei organiserte som private stiftingar med eit eige styre. Styremedlemane sit på livstid, og om ein av dei døyr, er det styret som plukkar ut erstattaren. Nesten alle er medlemar av regjeringspartiet Fidesz, forretningsmenn, statsrådar og andre som er lojale overfor Orbán, Dei vil ta alle dei viktige avgjerdene på desse universiteta, seier han.

– Eit legalisert diktatur

Og Zsolt Enyedi trur ikkje det vil endra seg om opposisjonen vinn valet på sundag.

– For dei vil uansett sitja i styra på livstid. For alt er organisert slik av Fidesz. Alt er legalt. Derfor er dette eit legalisert diktatur sidan Fidesz har to tredelsfleirtal i Parlamentet. Og etter den ungarske grunnlova er det nok til å vedta kva som helst. Derfor kunne dei skriva ei ny grunnlov utan at andre blei spurte til råds. Alle frå leiaren i høgsterett til direktøren for Nasjonalbanken, Riksadvokaten, valkommisjonen, leiar for Medietilsynet, ja til og med Operahuset og fotballforbundet er dominerte av folk som Orbán og hans folk har tillit til, konstaterer han.

– Eit dilemma

Og Zsolt Enyedi meiner at dette systemet kan det vera vanskeleg for ei ny regjering å endra.

– Likevel diskuterer opposisjonen ei mogleg løysing. For den einaste måten å gjera det på, er å oppheva alle dei skrivne lovene. Nokre argumenterer med at du må oppheva dei skrivne lovene for å kunna innføra rettstryggleik. Juridiske ekspertar diskuterer derfor om det skal bli mogleg for Parlamentet å vedta konstitusjonelle endringar med simpelt fleirtal i staden for å måtta halda seg til regelen om to tredels fleirtal. Om ikkje det går, vil det bli svært avgrensa kva ei ny regjering vil klara å få til. Det er eit dilemma, seier Zsolt Enyedin til Uniforum.

– Driv ein enorm propagandakampanje

På Buda-sida av Donau møter Uniforum førsteamanuensis Marie Heller. Der jobbar sosiologen ved Det samfunnsvitskaplege fakultetet ved Eötvös Loránd-universitetet, Ungarns største og eldste, samtidig som ho er aktiv i det uavhengige ungarske akademikarnettverket (Hungarian Network of Academics). Det har mellom anna sendt inn ein rapport til EU-parlamentet om åtaka på den akademiske fridomen, på pressefridomen og på fridomen til kulturinstitusjonane i Ungarn. Etter eit opphald på Universitetet i Bergen er ho blitt heilfrelst på norsk natur og det politiske systemet i dei nordiske landa. Også ho håpar at opposisjonen i Ungarn vil vinna parlamentsvalet, men ho tvilar på at det skjer.

– Me håpar det skjer ei endring, for situasjonen er forferdeleg no. Regjeringa driv ein enorm propagandakampanje spesielt på landsbygda, og dei ser på Orbán som ein slags landsfader. Folk som eigentleg ikkje veit kva som skjer, har tru på han og systemet som er bygt opp rundt han, peikar ho på.

Samtidig viser ho fram eit døme på at nokre frivillige har sett i gang ein kampanje for å opplysa folk om kva som skjer.

– Dei har laga ei slags avis på ei side med tittelen «Trykk det sjølv». Så skriv dei lettforståelege artiklar for personar med lite utdanning, og så kan kven som helst via internett trykkja ut desse avisene kvar som helst, og så går dei til landsbyane og puttar dei i postkassane til privatpersonar. Slik prøver dei å få folk til å forstå kva som går føre seg. Nokre av dei som får avisene, kastar dei i søppelbøtta straks, medan andre les dei, fortel ho.

Marie Heller synest det er trist at folk på landsbygda ikkje har tilgang til uavhengig informasjon.

– Det einaste dei får høyra er den enorme propagandakampanjen til regjeringa. Det er heilt utenkjeleg å kunna førestilla seg at det finst ein slik regjeringspropaganda i det 21. hundreåret og i kor stor grad den har påverka folks tankemåte, seier ho.

– Regjeringa utnyttar dei fattigaste

Førsteamanuensis Marie Heller har heller inga tru på at det vil vera mogleg å få Ungarn inn på eit demokratisk spor med det første.

– Regjeringa utnyttar dei fattigaste, mellom dei roma-folket som er avhengige av at ordføraren i ein landsby gir dei lågbetalte strøjobbar for å hjelpa dei. Desse ordførarane krev at dei tar eit bilete av stemmeseddelen før dei legg den i urna, slik at dei kan sjå at dei har kryssa av for ei stemme til Fidesz, seier Marie Heller.

– Det er ikkje vår krig

I den siste valtalen sin så langt har statsminister Viktor Orbán sagt at parlamentsvalet handlar om krig eller fred.  

– Me må hindra at Ungarn blir dratt inn i denne krigen. Dette er ikkje vår krig. Om me vil ha utvikling, må me ha fred, sa Orbán ifylgje statlege media, gjengitt av den engelskspråklege avisa Hungary today.

 – Lat oss stå opp for fedrelandet vårt. Vern Ungarn og røyst for fred, la Viktor Orbán til.

Den 3. april går ungarane til stemmelokala. Då får me svaret på om Viktor Orbán kan sitja som statsminister i fire år til.

(Kjelder: Viktor Lőrincz, Zsolt Enyedi, Marie Heller, Politico Europe, Hungary today og Wikipedia)

(Artikkelen er publisert med støtte frå Stiftinga Fritt Ord) 

• Les meir om akademisk ytringsfridom under press  i Europa: 

– Det hviterussiske folket står på Ukrainas side