- Prisen går til løn for forskargruppa mi!

Uniforum nr. 11 1998

---

Forskingsprisvinnar Per Brandtzæg:

- Denne prisen skal eg bruka til å dekka opp for underskotet på lønsbudsjettet her ved Laboratorium for immunhistokjemi og immunpatologi (LIIPAT) ved Institutt for patologi her på Rikshospitalet. Det seier professor Per Brandtzæg som fekk tildelt UiOs forskingspris for 1998 på universitetets årsfest denne veka. Prisen er på 1,5 millionar kroner.

Av Martin Toft

GOD LAGÅND: Forskingsprisvinnar Per Brandtzæg trekkjer fram den gode lagånda ved Laboratorium for immunhistokjemi og immunpatologi (LIIPAT) ved Institutt for patologi på Rikshospitalet (Foto: Xenia Isaksen) 

Det første som møter oss når me dukkar opp utanfor kontordøra til professor Per Brandtzæg er eit stor svart/kvitt fotografi av kyrkje-, utdannings- og forskingsminister Jon Lilletun med påskrifta "Our hope". Ingen tvil om at Brandtzæg har store forventingar til Lilletuns evne til å få lurt inn ekstra høge løyvingar til medisinsk forsking i statsbudsjettet.

- Jo, eg har absolutt inntrykk av at statsråd Jon Lilletun har forstått kor alvorleg rekrutteringskrisa til medisinsk forsking er. Samstundes er han ærleg nok til å vedgå at han er under pisken til Finansdepartementet. Det blir difor interessant å sjå om han har fått noko gjennomslag for dette når statsbudsjettet blir lagd fram i oktober. Eg har også inntrykk av at det no er tverrpolitisk semje i Stortinget om å satsa meir på medisinsk forsking, konstaterer Brandtzæg, som heller vil snakka om den manglande interessa for forsking blant studentar og legar enn den forskinga han sjølv held på med.

Legane vil heller reisa enn å forska

- Det må vera eit eller anna som har skjedd med legestanden sidan mest ingen ynskjer å driva med forsking. Eg trur dei er meir opptekne av fritida, av å reisa og å vera heime med familien enn å driva med forsking. Tidlegare dreiv me jo med forsking både i arbeidstida og i fritida. Me hadde mest ingen andre hobbyar, minnest han, før han tenkjer seg litt om, og held fram:

- Det kan jo også vera me medisinprofessorar som ikkje har vore flinke nok til å få overtydd legestudentane om kor interessant det er med forsking, og korleis det kan gi dei gode venner i det internasjonale fagmiljøet. Me må prøva å vidareformidla kor fantastisk me synest det er å vera med på dette, understrekar han før han lanserer sin kongstanke.

Må byrja i ungdomsskulen

- Eg er overtydd om at me må begynna rekrutteringa til den medisinske forskinga i ungdomsskulen. Me må fortelja elevane at ikkje alle legar er pasientbehandlarar, men at mange av dei også driv med forsking. Dei elevane som vil driva med forsking satsar i dag på å koma inn på fag under Det matematisk-naturvitskaplege fakultetet eller bli sivilingeniørar. Rekrutteringsutvalet ved Det medisinske fakultetet, som eg er medlem av, vil difor gå inn for å oppretta ei eiga vitskapslinje ved Det medisinske fakultetet. Ved det Karolinska institutet i Stockholm og ved University of Minnesota har dei slike linjer. Det som er sikkert, er at dette vil slå dramatisk tilbake på utdanninga av legar og heile helsevesenet, dersom rekrutteringskrisa ikkje blir løyst, slår Brandtzæg fast. Han viser til at ved hans eige laboratorium vil det etter nyttår berre vera igjen cand.scient.ar og siv.ing.ar etter at dei to siste doktorgradsstudentane i medisin har disputert.

Banka på døra

- Dette er dugande forskarar, men dei har ei svært usikker framtid ved Det medisinske fakultetet etter ferdig doktorgrad, legg han til.

- Tidlegare kom legestudentane og banka på døra for å spørja oss om dei kunne ta doktorgrad i eit spesielt emne. Det skjer aldri no lenger, fortel medisinprofessoren. Sjølv er han utdanna tannlege ved Det odontologiske fakultetet i Oslo. Men doktorgraden sin i immunologi har han frå Det medisinske fakultetet. Og det var eit studieopphald i USA som bestemte karrierevegen hans vidare.

Slimhinnene

- Der lærte eg masse om forsvarsverka til kroppen. Eg fann ut at ei fleste av immuncellene held til i slimhinnene som dekkar eit område som er like stort som ei fotballbane. Dette dekklaget er svært sårbart dannar ein barriere mellom kroppen og stadige åtak frå sjukdomsberande bakteriar. Difor seier me at det berre er eit cellelag mellom liv og død for oss menneske. Ja, det er heilt ufatteleg at me kan gå rundt og vera friske når me veit kor mange forskjellige bakteriar som er samla i tjukktarmen, seier ein engasjert Brandtzæg. I 1973 fann han ut ein del av løyndomen bak nettopp dette.

- Då oppdaga eg at antistoffa som vernar slimhinnene, dei ber namnet sekretorisk immunglobulin A og B, rykkjer ut for å kunna jobba i første forsvarslinje kvar gong slimhinnene er under åtak frå sjukdomsberande bakteriar. Denne teorien om ein slik pumpemekanisme, lanserte eg i ein artikkel i Nature i 1973 og 1974. Men den gongen mangla eg den reint molekylære forklaringa. Den fekk me først på plass i 1984, og då publiserte me også ein artikkel i Nature om dette. Me klarte å påvisa at den tynne kledninga av celler som dekkar slimhinnene transporterer desse antistoffa ut for å gå til åtak mot bakteriar. Dessutan fann me proteinet som transporterer ut desse antistoffa ut hos mennesket, og som første forskargruppe i verda, klarte me seinare å klona dette genet. No jobbar me med korleis me kan regulera opp igjen slike pumpemekanismar som har blitt svekka, forklarar han.

Syntetisk framstilling av protein

Forskargruppa arbeider difor no med å finna ut korleis slike protein kan framstillast syntetisk ved hjelp av genteknologi. Brandtzæg ser for seg ei nær framtid der ein kan setja inn fleire menneskelege gener som kodar dei antistoffa du vil ha i ein tobakksplante eller i tomatar. Slik vil dei kunna produsera menneskelege protein.

- Dermed kan folk vaksinerast mot sjukdomsberande stoff som går til åtak på slimhinnene, ved å eta ein tomat dagleg, fortel han oppglødd. No ventar han på nye gjennombrot før det kan forskast vidare på praktisk bruk av slike antistoff. Professor Per Brandtzæg får også tildelt forskingsprisen for arbeidet han har gjort for å forbetra, standardisera og forenkla immunologiske fargemetodar som kan brukast innanfor mange område av biomedisinsk forsking, og som no blir nytta rutinemessig for undersøkingar av vevsprøvar i diagnostisk patologi.

Honnør til forskargruppa

Sjølv ser han på prisen som ein honnør til heile den forskargruppa som han leiar ved Laboratorium for immunhistokjemi og immunpatologi (LIIPAT) på Rikshospitalet. Forskingsgruppa blei oppretta i 1965, på initiativ frå dåverande universitetsstipendiat Per Brandtzæg.

- Det er ei godt samansveisa gruppe, der alle blir behandla likt, uansett kva fagleg bakgrunn dei har. Dei går ofte ut i lag, ja, her ein kveld, drog heile gruppa ut på byen for å stikka innom ti forskjellige pubar med diplom til dei som heldt lengst ut. Det er klart at dette er med på å få til ei god lagånd, meiner Brandtzæg, som også har eit årleg sommartreff for forskargruppa på hytta si på Nakholmen i Oslofjorden. Elles prisar han sykkellivets gleder i hovudstaden.

- Ja, eg syklar til og frå jobben kvar dag. Det er nok ei medverkande årsak til at eg er i betre form i dag som 62-åring enn eg var som 40-åring, ler han.

---

Uniforum nr. 11 1998